Edozein genero literariorekin (terrorea, abentura, zientzia-fikzioa, historia…) konparatuta, beltza izan da entretenimendu hutsetik kanpo gelditzea lortu duenetako bat. Bi dira horretarako arrazoi nagusiak: garaiko jendarteari egiten dion kritika eta salaketa zorrotza alde batetik, eta kalitate literarioa, bertzetik. Hori dela eta, hasmentatik orain artio, izugarrizko arrakasta izan du irakurleen artean, baina, baita zinemazaleen artean ere. Aitortu beharra dago zinema izan dela, jende aunitzendako, genero honetarako bidea. Hamaika izan dira Dashiell Hammett edo Raymond Chandler leitzen hasi direnak, bere nobela batean oinarritutako pelikula bat ikusi ondotik. Horregatik, zinema beltza nobela beltzaren sustatzailetzako ere hartzen ahal dugula iduritzen zaigu. Hori dela eta, Izara Beltz honetan, idazle garrantzitsuenetako batzuk aipatuko ditugu eta zinemarekin izan duten harremana kontatuko dugu.
​
RAYMOND CHANDLER
​
Aunitz dira nobela beltzetako pertsonaia ezagunak ( Sam Spade, Pepe Carvalho, Salvo Montalvano, John Rebus…), baina denetan punta-puntakoena eta ezbairik gabe mitikoena Philip Marlow da.
Marlow detektibea Raymond Chandlerrek idatzitako The big sleep nobelan sortu zen, 1939an. Liburuak eduki zuen arrakastak, protagonista berarekin bertze hiru eleberri jarraian idaztera eraman zuen idazlea: Farewell my lovely, 1940an; The high window, 1942an eta The lady in the lake 1943an. Ondotik, bertze lau etorri ziren, eta Marlowen ondar abentura 1958an izan zen, Playback izeneko liburuan.
Chandler 1888ko uztailaren 23an sortu zen, Chicagon ; beraz, lehenbiziko liburua idazterakoan 50 urte zituen dagoenekotz. Ondorioz, Marlowek, sortzetik Chandler heldu baten ezagutza du. Baina, aldi berean, duen umore onak eta isilik egon ezinak gaztetxo baten antza ezartzen diote. Haatik, mundu ilun batean bizi da, eta iluntasun hori eragotzi ezinik mugitzen den heroi trebe, zorrotz, idealista eta zintzoa da.
​
Philip Marlowen bitartez, Chandlerrek jendarte baten kode moralak deskribatu zituen, idazle gutik erakusten duten gaitasunarekin. Sekulako errekurtso literarioak erabili zituen, eta nobela beltzaren maila literarioa goratuarazi zuen. Bere eleberrietan era guztietako pertsonaiak marraztu zituen: behe mailako zorigaiztokoenetik, goi mailako ankerrenerat; emakume pozointsuenetik, galai dekadenteeneraino. Bere liburuek, Marlow detektibearen bilakaera pertsonala kontatzeaz gain, Los Angelesko ustelkeriaren kronika ere izan nahi dute.
Baina, hori bai, Marlow legendazko pertsonaia bat izanda ere, ez du zorte onik izan zinemara jauzia egitean, bere abenturak film kaskarretan azaldu baitira. Salbuespenetako bat, 1945eko The big sleep nobelaren izen bereko egokitzapena da. Gidoia William Faulknerrek idatzi zuen, eta filma Howard Hawksek zuzendu zuen. Chandlerren nobeletan oinarritutako pelikularik hoberena izan da, dudarik gabe. Marlowen papera Humphrey Bogartek egin zuen maisuki, eta harrezkero bi izenek elkarri lotuak jarraitzen dute. Urte berean, Chandlerrek The lady in the lakeren eskubideak Metro Goldwin Mayerri saldu zizkion, eta gidoia idazteko aukera eman zioten. Baina ekoiztetxeak ez zuen emaitza gogoko izan, eta pelikula Robert Montgomeryk idatzi eta zuzendu zuen, 1946an. Filma ez zen Chandlerren gustukoa izan.
​
Aipatzea merezi duen bertze pelikula bat Robert Altmanek, izen bereko nobelan oinarrituta, 1973an zuzendu zuen The long goodbay da. Marlowen papera Elliot Gouldek egin zuen, modu arras itxurosoan. Pelikulak ez du zerikusirik film beltz klasikoekin, inguru hippy eta koloretsuarengatik, edota itxura politikoki zuzena eta jatorragatik. Dena den, Chandlerren nobelarik hoberenaren egundainoko bertsiorik onena dela erraten ahal dugu.
​
Raymond Chandlerrek, 1942an, Billy Wilderren Double indemnity filmaren gidoia idatzi zuen Paramount ekoiztetxearendako. Pelikula James M. Cainen izen bereko nobelan dago oinarrituta, eta gidoiak Oscar baterako izendapena izan zuen. Hain izan zen ona Paramountek eskaini zion soldata, non bertze film askotarako gidoiak idazteko gelditu baitzen Hollywooden. 1950ean, Warnerrek, Patricia Highsmithen Strangers on a train nobelaren zinemarako egokitzapenaren gidoia idazteko kontratatu zuen. Filma Alfred Hitchcockek zuzendu zuen, baina ez ziren batere ongi moldatu beren artean, eta Chandlerrek ez zuen emaitza onartu.
Raymond Chandler Londresen bizi izan zen zortzi urteetatik aitzin, amak bere osaba aberats baten etxerat igorri baitzuen ikasketak egitera. Han, Dulwich College ikastetxe pribatuan ikasi zuen. Gero, London Daily Express eta Bristol Western Gazzete egunkarietan aritu zen lanean. Horrez gain, 27 poema argitaratu zituen, 1912an San Franciscora itzuli zen artio. 1959an, alkoholismoak eta depresioak jota, La Jollan hil zen, Kalifornian.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
